Reizen en het psychisch evenwicht

Reizen kan een verstoring van het psychisch evenwicht veroorzaken. Ongeveer tweederde van de reizigers die in het buitenland uiteindelijk om psychiatrische hulp bij een alarmcentrale aanklopt, heeft een voorgeschiedenis met een psychiatrische stoornis. Er zijn diverse oorzaken en invalshoeken om verstoring van dit evenwicht te verklaren. Een goede voorbereiding kan echter een hoop klachten voorkomen en het risico van een ontregeling tijdens reizen verkleinen.

Oorzaken 

• Veel mensen realiseren zich niet dat reizen vaak gepaard gaat met heimwee naar personen of naar de vertrouwde huiselijke omgeving. Dit negeren kan angst en stemmingsklachten veroorzaken, met  uiteindelijk een duidelijke depressie.
• Reizen over grote afstanden met verschil in tijdzones kan een ontregeling geven van het dag- en nachtritme met slaapproblemen en aanpassingsklachten; de zogenaamde jetlag. Dat kan behandeld worden met lichttherapie en melatonine (¹), wat regelmatig wordt gedaan door vliegend personeel.
• Ontwikkelingsproblemen in de vroege jeugd met moeite om alleen te zijn, los van de omgeving, kan een oorzaak zijn van psychiatrische problemen tijdens het reizen.
• Het alleen (zonder bekenden) reizen verhoogt de kans op een ontregeling.
• Alle vermoeienissen tijdens reizen en onverwachte tegenslagen, zoals diefstal en het niet krijgen van de geboekte kamer kan ontregeling veroorzaken.
• Als je angstig of achterdochtig bent kan er stress ontstaan om door alle veiligheidscontroles heen te komen, voordat je in het vliegtuig kan plaatsnemen.  
• Bij zeer controlebehoeftige (vaak neurotische) mensen, kan het uit handen geven van autonomie ook een aanleiding geven voor spanningsklachten. Dergelijke spanningsklachten kunnen bijvoorbeeld optreden als men met een chartervlucht naar een druk eiland is gereisd en dan niet terug kan omdat alle charters vol zitten.
• Bestaande psychiatrische aandoeningen kunnen in het buitenland weer de kop opsteken.
• Zeer incidenteel kan een psychose optreden als bijwerking van Mefloquine (1 op 10.000 gebruikers).

Reizen vergt het nodige van het aanpassingsvermogen van de reiziger en veel hangt ook af van de zogenaamde person-environment fit, ofwel het vermogen om je met je persoonlijkheid aan te passen aan een andere omgeving.

Praktische adviezen en tips voor reizigers:

1. Bereid de reis goed voor; niet instappen en wegwezen.
2. Bedenk of je in het verleden ooit last hebt gehad van heimwee en psychiatrische klachten.
3. Ben je angstig of achterdochtig, ga dan niet alleen op reis. Neem vertrouwde dingen mee zoals een foto, en een laptop of tablet waarmee je met het thuisfront kan communiceren.
4. Neem voldoende medicatie mee en wijzig geen medicatie vlak voor de reis.
5. Zorg voor een medicatiepaspoort (in het Engels) om makkelijker de douane te passeren.
6. Neem bij ernstige psychiatrische problemen het telefoonnummer en adres van een behandelaar in Nederland mee. Ook een in het Engels opgestelde brief kan helpen.
7. Bij psychiatrische problemen (met name psychose) en bij epilepsie in de voorgeschiedenis is er een contra-indicatie voor het gebruik van Mefloquine.
8. Zorg voor een uitgebreide (bij voorkeur doorlopende) reisverzekering. Zeker als je vaak en/of  zonder veel voorbereiding op reis gaat. Repatriëring is namelijk een dure aangelegenheid.

(bron: LCR Update, jaargang 15, nummer 1, maart 2013. Auteur: Dr. Monden, Psychiater GGD Noord-Holland en Medisch adviseur Health Care Special Services Limmen.

¹ Bespreek een dergelijke behandeling altijd eerst met je behandelaar of huisarts.